13 kardeşin ilki olduğum yazıyordu ki, 13 kardeş olan babam. Meraktan her seferinde baktığımda başka hoşluklarla karşılaştım. Arkadaşlarım bana, Wikipedia’da, yayıncım Valentino Bompiani’nin kızıyla evlendiğim bilgisinin yer aldığını söylediler. Haber iftira değil –sevgili dostlarım Ginevra ve Emanuela için öyle olsa da- ama silmek için müdahale ettim.
Artık hepimiz çalışırken, bir isim veya tarih kontrol etmemiz gerektiğinde, internette Wikipedia’ya başvuruyoruz. Konudan bihaber az sayıdaki faniler için hatırlatayım; Wikipedia, kullanıcılar tarafından yazılan ve yenilenen ‘on-line’ bir ansiklopedi. Misal, Napolyon’u araştırıyorsanız eğer, bir bilginin yetersiz veya yanlış olduğunu gördüğünüzde, üye oluyor, bilgiyi düzeltiyorsunuz ve böylelikle yazı, katkınızla kurtuluyor.
Doğal olarak bu, kötü niyetlilerin ya da çılgınların yanlış haber yaymasına yol açabilir, ama milyonlarca kullanıcının yaptığı kontrol, işin garantisi olmalı. Eğer kötü niyetli biri, Napolyon’un Sant’Elena’da değil de Santo Domingo’da öldüğünü yazarsa, anında milyonlarca iyi niyetli kullanıcı yanlışı düzeltmek için müdahale eder (ve sanıyorum ki, meçhul kişilerin hakaretine uğrayan insanların hukuki başvuruları üzerine, en azından aleni olarak iftira gibi duran düzeltmeleri kontrol eden bir redaksiyon sistemi olduğunu düşünüyorum). Bu anlamda Wikipedia, Charles Sanders Peirce’in ‘Topluluk’ (bilimsel) diye adlandırdığına güzel bir örnek olabilir; ki bu, bir tür mutlu homoestazi(*) sayesinde yanlışları siliyor ve yeni buluşları meşrulaştırıyor; böylelikle, onun dediği gibi, gerçeğin meşalesini taşıyor.
Ama bu kolektif kontrol, Napolyon konusunda işlerken, herhangi bir John Smith için de geçerli olur mu? John Smith’ten biraz daha çok, Napolyon’dan daha az ünlü birinin örneğini verelim, yani yazarın. Başlarda benimle ilgili bölümü düzeltmek için müdahale ettim (örneğin 13 kardeşin ilki olduğum yazıyordu, ki 13 kardeş olan babam). Sonra işin ucunu bıraktım; çünkü meraktan her seferinde baktığımda, kimbilir kimin yazdığı başka hoşluklarla karşılaştım. Şimdi arkadaşlarım bana, Wikipedia’da, yayıncım Valentino Bompiani’nin kızıyla evlendiğim bilgisinin yer aldığını söylediler. Haber iftira değil -sevgili dostlarım Ginevra ve Emanuela için öyle olsa da- ama silmek için müdahale ettim.
Bu durumda, ne anlaşılabilir bir hatadan (13 çocuğun hikâyesi gibi), ne de yaygın bir dedikodunun kabulünden söz edilebilir: bu şekilde yuva kurduğum kimsenin aklına gelmemişti; dolayısıyla meçhul Wikipedia yazarı kendi özel fantezisini kamuya mal etmek için müdahale ediyordu; haberi herhangi bir kaynaktan kontrol etmeyi hiç aklına getirmeden.
Wikipedia’ya ne kadar güvenmeli o halde? Hemen söyleyeyim, ben güveniyorum; çünkü profesyonel bir araştırmacı tekniğiyle kullanıyorum: herhangi bir konuda Wikipedia’ya başvuruyorum ve sonra diğer iki veya üç siteden kontrol ediyorum; eğer haber üç yerde varsa, doğru olma olasılığı yüksek (ama başvurduğum sitelerin Wikipedia asalakları olmaması ve hatayı tekrar etmemeleri önemli). Bir başka yol da Wikipedia’yı hem İtalyanca hem başka bir lisanda kontrol etmek (Urdu diliyle sorununuz varsa, mutlaka İngilizce karşılığı vardır): Sıklıkla ikisi aynıdır (biri diğerinin tercümesi) ama bazen farklılaşırlar ve bir çelişki yakalamak ilginç olabilir; ki bu çelişki de yerinizden kalkıp basılı bir ansiklopedi karıştırmanızı gerektirebilir.
Ama ben, kaynakları karşılaştırarak çalışmayı öğrenmiş bir araştırmacının örneğini verdim. Ya diğerleri? Güvenenler? Okul ödevleri için Wikipedia’ya başvuran çocuklar? Bunun diğer siteler için de geçerli olduğu göz önünde tutulmalı; bu nedenle uzun zaman önce, gençlere, bir ‘internet izleme merkezi’ kurmalarını önermiş, her konuda, güvenli uzmanlardan oluşan bir komiteyle, çeşitli sitelerin gözden geçirilmesini ve güvenirlilik anlamında yorumlanmasını söylemiştim. Ama hemen bir örnek verelim ve Napolyon gibi tarihi bir kişiliğin ismini değil (Google’da 2 milyon 190 bin sonuç çıkıyor), sadece bir yıldır, yani Strega 2008 ödülünü kazandığından bu yana ünlenmiş genç bir yazarı, ‘Asal sayıların yalnızlığı’ adlı kitabın yazarı Paolo Giordano’yu arayalım. Sonuç sayısı 522 bin. Hepsi nasıl izlenebilir?
Bir ara gençlerin sıklıkla bilgi aradığı bir yazarın sayfalarını izlemek düşünülmüştü. Ama, biraz önce sözünü ettiğim Peirce ele alınırsa, onunla ilgili çıkan sonuç sayısı 734 bin.
İşte size, hâlâ çözümü olmayan güzel bir problem.
Homoestazi: Açık bir sistemin, bağlantılı kontrol mekanizmaları tarafından kontrol edilen dinamik eşitlikler aracılığıyla, kendi iç ortamının sabit bir hal sağlayabilmesidir.
Wikipedıa’ya ne kadar güvenmeli? Hemen söyleyeyim ben güveniyorum;
çünkü profesyonel bir araştırmacı tekniğiyle kullanıyorum. Herhangi bir konuda Wikipedia’ya başvuruyorum ve sonra diğer iki veya üç siteden kontrol ediyorum. Eğer haber üç yerde varsa, doğru olma olasılığı yüksek. Ama başvurduğum sitelerin Wikipedia asalakları olmaması ve hatayı tekrar etmemeleri önemli.
DÜNYA PARMAKLARININ UCUNDA
Bugün hayatımıza yön veren birçok web sitesi ve sosyal ağda onların imzası var. Wikipedia’nın kurucusu Jimmy Wales, Flickr’ın kurucusu Caterina Fake, Blogger’ın yaratıcısı Evan Williams bu isimlerin başında geliyor.
Umberto Eco
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder